De boekensector start in samenwerking met het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) een onderzoek naar het leesgedrag van Nederlanders en hoe het samenhangt met hun overige mediagebruik. Hiermee wordt de vraag beantwoord of en hoe lezen concurreert met andere vormen van tijdsbesteding, welke typen lezers er zijn en wat verschillen zijn tussen digitaal lezen en van papier lezen. De resultaten van ‘Lees:Tijd’ worden naar verwachting gepresenteerd in januari 2018.

Het lees- en mediagedrag van consumenten verandert sterk. Hoe dat verandert en hoe schaarse tijd wordt verdeeld over tekstuele, audiovisuele en digitale media, zijn vragen die voor iedereen in de sector relevant zijn. “Het nieuwe onderzoek Lees:Tijd geeft ons een nog scherpere kijk op leesgedrag in Nederland dan andere, recente publicaties”, aldus Heleen Tersteeg, onderzoekscoördinator bij CPNB en KVB Boekwerk. Het rapport is in feite een verdiepende analyse van gegevens uit het Media:Tijd-onderzoek naar tijdsbesteding en mediagebruik, van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). In 2013 en 2015 deden zo’n 3000 mensen van 13 jaar en ouder hieraan mee. Tersteeg: “Het bijzondere aan dat onderzoek is dat deelnemers een dagboek bijhielden waarin ze elke tien minuten noteerden wat ze aan het doen waren. Deze dagboekmethode geeft minder ruimte voor sociaal wenselijke antwoorden en is daardoor objectiever.”

Het SCP organiseerde het veldwerk samen met de Nederlandse Publieke Omroep (NPO) en andere onderzoeksorganisaties op het gebied van media: Nationaal Luister Onderzoek (NLO), Nationaal Onderzoek Multimedia (NOM), Stichting Kijk Onderzoek (SKO) en het Buitenreclame Onderzoek (BRO). De organisaties brachten in maart 2016 samen een brochure uit met eerste resultaten van het onderzoek. Eind 2016 volgde een verdiepende digitale publicatie van het SCP. “In deze eerdere publicaties hebben we het mediagebruik in Nederland in de breedte in kaart gebracht”, aldus Annemarie Wennekers van het SCP. “Hoeveel tijd besteden Nederlanders aan media? Hoe ziet het mediagebruik in een veranderend en digitaliserend medialandschap eruit?” Lezen is hierbij ook aan bod gekomen, maar de Media:Tijd-gegevens bieden nog een schat aan detailinformatie over het leesgedrag.

Wat nieuwe inzichten kan geven over de huidige leescultuur, is een uitsplitsing naar de persoonskenmerken van de respondenten van Media:Tijd. Met de gegevens kun je analyseren wélke mensen eigenlijk veel, soms of weinig lezen, op basis van bijvoorbeeld leeftijd, geslacht, opleidingsniveau en maatschappelijke status. “Zo krijgen we meer inzicht in lezersprofielen”, aldus Niels Bakker, onderzoeksmedewerker bij Stichting Lezen. “Wie lezen vooral boeken, kranten, blogs of tijdschriften? Wie leest van papier? Wie digitaal? En welke andere media gebruiken zij daarnaast?” Bij het Media:Tijd-onderzoek konden respondenten meerdere activiteiten voor hetzelfde tijdsinterval invullen, waarmee je kunt zien met welke activiteiten lezen concurreert. Bakker: “Sommige lezers zullen misschien heel intensief gebruik maken van videostreamingdiensten als Netflix, televisie of social media, terwijl andere misschien weinig gebruik maken van andere media.”

Hoe kan het boekenvak de resultaten van het onderzoek inzetten? Bakker: “Als bekend is welke media lezers nog meer gebruiken, geeft dat ook een idee waar je potentiële lezers kunt vinden. Dat is interessant voor de leescampagnes die wij voeren, en voor de marketing van uitgevers en boekverkopers. Voor Stichting Lezen zijn de resultaten daarnaast ook interessant in het kader van educatie en opvoeding. Wij kunnen bijvoorbeeld voorlichting geven over verschillen tussen digitaal en van papier lezen.”

Heleen Tersteeg vult aan: “Met deze analyse kunnen we onze campagnes veel beter afstemmen op het gedrag van verschillende groepen mensen.” Marjolein Oomes, adviseur onderzoek bij de Koninklijke Bibliotheek (KB), ziet ook groot belang voor bibliotheken: “Het is voor ons heel belangrijk om te monitoren hoe de leescultuur zich ontwikkelt in Nederland. Zo kunnen bibliotheken tegemoet blijven komen aan de veranderende behoefte van mensen.”

Het onderzoek wordt vanuit de sector gedragen door CPNB, KB, Stichting Lezen en KVB Boekwerk (namens uitgevers en boekverkopers). De uitvoering is in de handen van dr. Annemarie Wennekers en prof. dr. Jos de Haan van het SCP, in samenwerking met prof. dr. Frank Huysmans. “Dit is echt een unieke samenwerking tussen publieke en private partijen”, zegt Bakker van Stichting Lezen. Ook Marjolein Oomes van KB, benadrukt het belang van de samenwerking: “We hebben een gezamenlijk doel, namelijk het bevorderen van leesvaardigheid en leesmotivatie in de samenleving. Met dit onderzoek willen we samen een stevige vuist maken om inzicht te krijgen in het hele leesveld.” Heleen Tersteeg: “Er wordt van alles geroepen over of het einde van de geletterde cultuur in zicht is, of dat het juist heel goed gaat met lezen. We gaan het nu weer eens echt goed onderzoeken, zodat we kunnen zeggen: zo zit het.”

Het rapport ‘Lees:Tijd – Lezen in Nederland’ wordt geschreven door Annemarie Wennekers, Jos de Haan en Frank Huysmans. De publicatie verschijnt naar verwachting in januari 2018.

KVB Boekwerk is een initiatief van: KVB, de Groep Algemene Uitgevers, Nederlands Letterenfonds, CPNB, Stichting Lezen en Coöperatieve Vereniging Koninklijke Boekverkopersbond.